Erfgoed in Zelzate: 20 bijzondere locaties
In onze gemeente is er heel wat bijzonder bouwkundig erfgoed bewaard gebleven. Comeet nam het initiatief om in het Meetjesland bouwkundig erfgoed van een informatiebord te voorzien. De Culturele Raad en de Adviesraad Economie van Zelzate maakten een selectie van twintig bijzondere locaties in onze gemeente.
Je ontdekt ze hier allemaal!
Voormalig Belgisch tolkantoor met omgeving
Havenlaan 81, Zelzate Beschermd monument – Beschermd stads- of dorpsgezicht
Het vroegere Belgische tolkantoor dateert van 1910. Het gebouw is opgetrokken in neogotische stijl en gelegen aan het kanaal Gent-Terneuzen. Het ligt op de grens van de Gentse kanaalzone met het Meetjesland en Zeeuws-Vlaanderen. Sinds 1993 is het voormalige tolkantoor erkend als monument, de omgeving van het kantoor is beschermd als dorpsgezicht. Vandaag biedt het gebouw als B&B Het Tolkantoor een mooi voorbeeld van een hedendaagse herbestemming van het beschermde patrimonium van de regio. Tegenover het oude tolkantoor ligt de jachthaven van Zelzate.
Voormalige notariswoning Cyprianus Colpaert
Polderstraat 1-3, Zelzate Beschermd monument
Op de huidige huisnummers 1 en 3 stond in de 18de eeuw een hoeve. In 1754 werd een deel van de hoevestallingen omgebouwd tot woning. Het nog bestaande hoekhuis werd in 1791-1792 nieuw gebouwd door notaris Cyprianus Colpaert. In 1828 werden beide woningen, die tot dan toe binnenin met elkaar verbonden waren, van elkaar gescheiden. Het hoekhuis heeft een symmetrische gevel met centrale toegangsdeur (laat 18de eeuw). Vandaag vormen beide woningen opnieuw één geheel en is de woning het enige bewaarde oude burgerhuis uit het historische centrum van Zelzate.
Herdenkingsmonument van het 2de regiment Gidsen
Oostkade, Zelzate Beschermd monument
Dit herdenkingsmonument werd plechtig ingehuldigd op 18 september 1955 ter herdenking van de gesneuvelden van het Tweede Regiment Gidsen in de Tweede Wereldoorlog. Op 22 en 23 mei 1940 leverde het Regiment zware gevechten aan het kanaal Gent-Terneuzen tegen de oprukkende vijand. Het monument werd ontworpen door beeldhouwer en bronsgieter Maurice Waucquez (1896-1990). De plannen werden getekend door Leon De Mey van het Tweede Regiment Gidsen. Toenmalig burgemeester van Zelzate, Jozef Chalmet, bood het Regiment een plek aan. De gelden werden ingezameld door de leden van de verbroedering der Gidsen en door het organiseren van activiteiten.
Aanvankelijk werd het monument ten westen van de brug geplaatst, in de nabijheid van de plaats waar de zware gevechten plaatsvonden. Door de aanleg van het nieuwe kanaal Gent-Terneuzen, verhuisde het monument naar de huidige locatie
Voormalige brughuizen
Voormalige woningen van de brugwachters van de nieuwe brug over het tweede kanaaltracé, gebouwd voor de Belgische staat in 1910 door de lokale aannemer Victor Gouwy, vermoedelijk naar ontwerp van de Brusselse architect Josse Van Kriekinge. De Brughuizen vormen een gebouw met opvallende elementen: de baksteen, de zandsteen, de verspringende volumes, de leien daken. De getrapte dakvensters en typische houten dakkapelletjes zijn bijna identiek aan deze op het tolkantoorgebouw. Let ook op het inkomportaal met zijn brede, geblokte korfboog.
Mietje Stroel
Mietje Stroel, het plassende meisje uit steen, is de bekendste inwoonster van Zelzate. Het verhaal van Mietje Stroel is een mengeling van waargebeurde feiten uit een ver verleden en een tikkeltje fantasie. Mietje Stroel werd ‘geboren’ in 1974 als ludiek initiatief van de Zelzaatse carnavalsvereniging ‘De Gilde der Polkaheertjes’, die zich inspireerde op de lokale legende van ‘het meiske van het smokkelaarsbos dat plaste waar het haar paste’. De Gilde verzocht beeldend kunstenares Arlette Hutsebaut een levensecht ogend beeldje in de vorm van een gehurkt plassend meisje te creëren. In 1976 verloofde Mietje Stroel zich officieel te Brussel met Manneken Pis.
Mietje kreeg een ereplaats voor het gemeentehuis. Omdat luchtverontreiniging het beeldje dreigde aan te tasten, werd in 1987 een afgietsel gemaakt, dat werd omhuld met een laagje brons. Sinds 1998 is het origineel te bezichtigen in het Museum Mietje Stroel in 't Klooster in de Kerkstraat, waar ook al haar kostuumpjes en memorabilia worden bewaard en tentoongesteld.
Gemeentehuis
Grote Markt 1, Zelzate Beschermd monument
In 1938 werd een nieuw gemeentehuis gebouwd naar een ontwerp van de Gentse architect Geo Bontinck. Het oude gemeentehuis (Franz Wittoucklaan 33), uit 1868 en een ontwerp van architect Edmond de Perry-Montigny, werd toen herbestemd tot moederhuis en kliniek. Het nieuwe gemeentehuis is gebouwd in een verrassende moderne stijl. Het moest symbool staan voor het moderne Zelzate als industriegemeente langs het kanaal Gent-Terneuzen.
Vandaag is het gemeentehuis van Zelzate een mooi voorbeeld van modernistische architectuur uit het interbellum. Het geheel is duidelijk beïnvloed door de Nederlandse architectuurstromingen uit die tijd. Het gebouw is, met uitsluiting van de lift, beschermd sinds 2005.
Café Regina
Grote Markt 15, Zelzate Beschermd monument
Volgens het kadasterarchief is de rijwoning gebouwd in 1929 door hotelhouder Kamil De Guchtenaere ter vervanging van een vroegere woning en slagerij. Oude prentbriefkaarten tonen oorspronkelijk een witte gevel. Het huidige parement met pui van blauwe hardsteen en de bakstenen bovenbouw dateren vermoedelijk pas uit de jaren 1960. Het typische burgerlijk café-interieur met plafondschilderingen uit het interbellum bleef echter volledig bewaard.
Voormalig klooster zusters Heilige Vincentius a Paulo
De zusters van de Heilige Vincentius a Paulo kochten in 1864 het ‘kasteeltje’ met grote tuin van de notarisfamilie Van de Wattyne, gebouwd in 1850. In 1865 werden de eerste klassen van de lagere meisjesschool opgericht ten zuiden van het klooster en in 1873 een boerderij met schuur, stallen, washuis, bakkerij en wagenhuis. In 1885 werd ten noorden van het klooster een nieuw weeshuis opgetrokken, palend aan Grijphoek. Een ruime neogotische kapel werd gebouwd in 1887 achter het klooster, in 1928 verbonden door een glazen galerij. In 1977 werd een niveau in de kapel geplaatst ter hoogte van de ramen.
De laatste vijf zusters verhuizen in 2011 naar het klooster in Wachtebeke. In 2013 werd hier Cultuurhuis 't Klooster opgericht. Sinds 2014 herbergt het gebouw ook de musea van Mietje Stroel, het 2de Regiment Gidsen, Eddy Wally en de heemkundige kring Selsaete. Het pand werd in 2018 door de gemeente aangekocht. Naast het gebruik voor officiële plechtigheden kunnen de verenigingen er terecht voor allerlei socio-culturele evenementen.
Voormalige pastorie
Grote Markt 43, Zelzate Beschermd monument
Deze pastorie dateert van 1901-1903. De ontwerper was architect Joseph De Bosschere uit Heusden. Tussen 1981 en 1982 werd de pastorie grondig opgeknapt. De pastorie is een typisch voorbeeld van neogotische architectuur, met kleurrijk gebruik van baksteen. De plattegrond toont de klassieke dubbelhuisaanleg met centrale gang en in elkaar doorlopende salons. De voorgevel is erg kleurrijk en heeft kenmerkende trapgevels. Hiermee is deze pastorie representatief voor de gangbare stijlrichting van rond 1900. Het gebouw en interieur is beschermd sinds 2005.
Sint-Laurentiuskerk
De oude Sint-Laurentiuskerk, in 1570 als parochiekerk erkend, verkeerde in de 19de eeuw in zo’n slechte staat dat vernieuwing zich opdrong. Aannemer Florimond Van Varenberg uit Gent mocht in 1875 starten met de bouw van de nieuwe, indrukwekkende neogotische constructie, ontworpen door de Gentse architect Edmond de Perre-Montigny, Op 7 augustus 1879 werd de kerk gewijd.
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog dynamiteerde het Belgisch leger op 20 mei 1940 ‘uit voorzorg’ de toren. Hierbij werden zware vernielingen aangebracht: de gewelven van het schip, het transept en het koor, de originele glasramen van 1900 door J. Dobbelaere en J. Coppejans, de neogotische beschilderingen van 1900 door kunstschilder Remi Goethals en het orgel door de gebroeders Reygaert.
Pas in 1950-52 werd deze oorlogsschade hersteld. Schip, koor en transept werden in originele, neogotische stijl hersteld en voorzien van nieuwe betonnen gewelven. De slanke toren werd echter vervangen door een nieuwe, eigentijdse stoere constructie van 65 m hoog.
Oorlogsmonument
Oorlogsmonument, ingehuldigd in 1921, bestaande uit een bronzen beeld van een staande soldaat met vlag en lauwerkrans, ontworpen door ‘L. Willems, beeldhouwer, Selzate’ en uitgevoerd door de ‘Fonderie Verbyst, Bruxelles’. Het hoge vierkante arduinen voetstuk op een cirkelvormige sokkel met vier treden, vermeldt de namen van de gesneuvelde helden van de oorlog 1914-1918. Drie toegevoegde platen vermelden de slachtoffers van 1940-1945. Het oorspronkelijk plantsoen omgeven door een ijzeren hekwerk verdween in 1948.
19de eeuws herenhuis ‘Delmeire’
Grote Markt 86, Zelzate Beschermd monument
Dit herenhuis in neoclassicistische stijl werd gebouwd in 1840 door Eduard Standaert. Hij was een koopman, ontvanger van belastingen en sinds 1836 raadslid van de gemeente Zelzate. Het huis was één van de eerste grote woningen die gebouwd werden aan de Westtragel met zicht op het in 1827 aangelegde kanaal Gent-Terneuzen.
De woning werd achtereenvolgens eigendom van geneesheer A. Van Sele in 1888, van notaris A. Van der Linden in 1906 en van mevrouw Limpens in 1943 die het verhuurde aan dokter M. Delmeire. Het uitzicht van het herenhuis bleef al die tijd ongewijzigd. Bij de aankoop door dokter M. Delmeire in 1946 werden enkele wijzigingen aangebracht. Kunstschilder Pierre Devos, broer van mevrouw Delmeire, ontwierp in 1956 de aangebouwde zitkamer met groot venster richting tuin, en eveneens de vrij grote binnentuin.
Brouwershuis van bierbrouwerij De Witte Leeuw
Voormalige brouwerswoning en ‘Bierbrouwerij De Witte Leeuw A. Vermeersch’. Oprichting van een brouwerij op deze locatie in 1827 door J.B. Van Peteghem, in 1847 aangekocht door J.A. Van de Weghe, en in 1870 verkocht aan Eduard Vermeersch voor zijn zoon Arthur Vermeersch, leerling brouwer. Zijn zoon Albert zal in 1912 de vervallen lage woning aan de Grote Markt vervangen door het huidige dubbelhuis. De achtergelegen brouwerijgebouwen worden in 1916 gedeeltelijk herbouwd. De woning met poortgebouw werd in 1926 in dezelfde stijl bijgebouwd.
Voormalig gemeentehuis
Franz Wittoucklaan 33, Zelzate
Imposante bak- en hardsteenbouw van drie traveeën en twee bouwlagen, gebouwd in 1868 naar ontwerp van de Gentse architect Edmond de Perre-Montigny. Na de bouw van het nieuwe gemeentehuis op de Grote Markt in 1938, werd het ingericht als moederhuis en Volkskliniek. De opvallende voorgevel, de rechthoekige poort en de kroonlijst bepalen het karakter van dit gebouw. Het fronton met dakruitertje is verdwenen.
Schoolgebouw ‘Koninklijk Atheneum’
Leegstraat 4, Zelzate Beschermd monument
De gemeentelijke jongensschool werd in 1877 gebouwd naar een ontwerp van de Gentse architect Edmond de Perre-Montigny. Het nieuwe schoolgebouw kreeg een opmerkelijke neoclassicistische architectuur in U-vorm, met in de linkervleugel de directeurswoning. In 1926 en 1933 werd het scholencomplex vergroot. Door het toenemend aantal leerlingen en de omvorming tot Koninklijk Atheneum in 1962 werd het complex ook toen gevoelig uitgebreid. Na een tijdje als Middenschool gefungeerd te hebben en na een tiental jaren leegstand, huisvest ze de lagere afdeling van de basisschool. Het gebouw is beschermd sinds 2005 en wordt in 2018 grondig gerestaureerd.
Psychiatrisch Centrum Sint-Jan-Baptist
In 1863 kocht de overste van het Guislaininstituut in Gent grond in de Heide aan het kanaal Gent-Terneuzen in Zelzate om een modelboerderij op te richten voor patiënten van het Guislaingesticht. Op 25 juli 1864, de officiële stichtingsdatum, komen de eerste Broeders van Liefde en patiënten aan te Zelzate, maar de activiteiten stopten reeds in 1866. In 1867 kreeg men toelating om een nieuwe instelling te bouwen. In mei 1870 was een eerste gebouw voltooid.
De officiële opening was op 25 maart 1871. Het hogere middengedeelte van het hoofdgebouw en de flankerende lagere gedeelten werden gebouwd in 1874 en 1875. Een nieuwe vleugel, haaks op het noordelijk lager gedeelte van het voorgebouw, werd toegevoegd. Haaks op de middenvleugel van het voorgebouw startte men in 1878 met de bouw van een kapel onder leiding van aannemer De Vliegere. In 1880 bouwde men een dwarsvleugel aan het zuidelijk gedeelte. Na de Tweede Wereldoorlog startte, onder leiding van architect Albert Lefebure, een nieuwe bouwcampagne in 1951-1952: een nieuwe keuken, een refter en recreatiezaal voor de broeders. De bouwactiviteiten werden intensief verder gezet vanaf de jaren 1960 tot heden.
Tuinwijk Klein Rusland
Kardinaal Mercierplein 3-4, Zelzate Beschermd monument
Op initiatief van een aantal fabrieksdirecteurs werd in 1920 de ‘Société Coopérative Locale Habitation à Bon Marché de Selsaete’ opgericht. Doel van de onderneming was de bouw van werkmanswoningen dichtbij de fabrieken. Het indrukwekkende modernistische ontwerp van deze experimentele tuinwijk, die ‘Klein Rusland’ genoemd wordt, was van architect Huib Hoste. Huib Hoste (1881-1957) was een West-Vlaams architect, geboren in Brugge. Hij studeerde aan de universiteit van Gent. Tijdens de Eerste Wereldoorlog verbleef de familie Hoste in Nederland. Daar maakte hij kennis met abstracte kunst en het modernisme. De gekoppelde woningen nummers 3-4 in de zuidelijke hoek van het Kardinaal Mercierplein zijn beschermd sinds 2009. In 2016 werd de wijk door de Vlaamse overheid aangeduid als een complex project en wordt intensief onderzocht welke toekomstmogelijkheden de wijk heeft.
Sint-Antoniuskerk en orgel
Koningin Astridlaan 10, Zelzate Beschermd monument
Zelzate wordt door het kanaal Gent-Terneuzen (1827) in twee delen gesneden. De oude dorpskern ligt ten oosten van het kanaal. Ten westen ontwikkelden zich nieuwe wijken en ontstond de parochie Sint-Antonius van Padua. De parochiekerk Sint-Antonius-van-Padua is gebouwd in 1932. De plannen van het kerkgebouw zijn getekend door de Antwerpse architect Alfons Van de Gucht. De werken werden uitgevoerd door de gebroeders Lefebure uit Zelzate. Bisschop Coppieters wijdde de kerk in op palmzondag 1933. Op 13 december 1933 werd de nieuwe parochie erkend. Het kerkorgel dateert van 1839 en is beschermd als monument sinds 1980.
Kasteel Ter Looveren (Ter Loven) met walgrachten en dreven
Ter Looverendreef 10-12, Zelzate Beschermd monument
Het ‘Goed Ter Looveren’ ontstond als ontginningsdomein in de 13de eeuw, in het ambacht Assenede. In de 16de eeuw wordt het de zetel van de heerlijkheid ‘Ter Looven’. Tussen 1625 en 1716 deed het ‘Goed Ter Looveren’ ook dienst als gevangenis. Het voormalig ‘Goed Ter Looveren’ bestaat nu uit twee hoeven. De oorspronkelijke omwalling is gedeeltelijk bewaard. De hoeve met het huisnummer 10 is het eigenlijke ‘Goed Ter Looveren’, dat vanaf de 17de eeuw aangeduid werd als ‘huys van plaisance’ en ’t kasteeltje. Het bewaarde poortgebouw draagt het jaartal 1636. De grote bakstenen dwarsschuur dateert van 1801. De hoeve, huisnummer 12, dateert van 1842. Deze hoeve is illustratief voor de 19de-eeuwse Meetjeslandse hoevebouw. Het voormalig ‘Goed Ter Looveren’ met de walgrachten en dreven in de omgeving is beschermd sinds 2005.
Kattemolen
Deze stenen windmolen staat in de wijk ‘De Katte’. De molen dateert van 1866. De eerste eigenaar en mulder was B.-A.-Steyaert, een molenaar uit Assenede. In 1890 kwam de molen door erfenis in handen van K.-L. Steyaert, om een jaar later over te gaan naar Pieter Steyaert. In 1913 werd een hulpmotor geplaatst. Tot in 1936 draaiden de molenwieken. In 1947 werd de werkloze molen verkocht aan de familie De Zutter. Toen in 1959 een brand woedde, raakte de molen erg beschadigd. Momenteel is de molen omgebouwd tot woonhuis en vormt hij een belangrijk en zeldzaam geworden stukje erfgoed van Zelzate.
